Η Μονή Λιγοβιτσίου, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα μεταβυζαντινά μνημεία του Δήμου Ξηρομέρου αλλά και ευρύτερα της Αιτωλοακαρνανίας. Το μοναστηριακό συγκρότημα, που ορθώνεται σαν φρούριο επάνω από τη λίμνη Οζερό, βρίσκεται πολύ κοντά στο αρχαίο φρούριο των Δηριέων.
Στο κέντρο του βρίσκεται το καθολικό, το οποίο ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του τρίκλιτου εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο. Ο τρούλος είναι οκταγωνικός. Στο βορειοανατολικό τοίχο του κτίσματος σώζεται η χρονολογία 1737 επάνω σε εντοιχισμένη πλάκα που διακοσμείται με σταυρό.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο ενεπίγραφες φορητές εικόνες που φυλάσσονται στον ναό. Η πρώτη, που απεικονίζει την Κοίμηση της Θεοτόκου, είναι τοποθετημένη σε προσκυνητάρι και φέρει την επιγραφή ΔΙΑ ΔΑΠΑΝΗΣ ΤΟΥ ΕΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΙΣ ΚΥΡΙΟΥ ΑΝΘΙΜΟΥ ΑΨΜΑ(= 1741). Στη δεύτερη, στην οποία εικονίζεται ο άγιος Χαράλαμπος και βρίσκεται στο τέμπλο του ναού, διαβάζουμε Διά εξόδου Παν/κρατίου ειερομο/χειρ Σωτηρίου α/πό Ανατολικόν/1814.
Άλλα κτίσματα του συγκροτήματος είναι το αρχονταρίκι, ο φούρνος, το μαγειρείο, το μαγκιπείο και η τράπεζα. Η τελευταία είναι ιστορημένη στην ανατολική πλευρά της με την εύγλωττη, αλλά μερικώς σωζόμενη σήμερα, σκηνή της Δευτέρας Παρουσίας. Το μαγειρείο δε διαθέτει στοά στην τοξοστοιχία της οποίας υπάρχουν ανάγλυφες παραστάσεις με τον δικέφαλο αετό, με τα ζώδια, τον ήλιο, καθώς και με πτηνά. Η στοά, βάσει εντοιχισμένης επιγραφής, χρονολογείται το 1787.
Το μοναστήρι αποτέλεσε έδρα του στρατηγείου του Γεωργίου Καραϊσκάκη κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης. Για τον λόγο αυτόν, άλλωστε, και το στρατόπεδο έφερε την ονομασία στρατόπεδο του Μαχαλά, λόγω του χωριού που γειτνιάζει με τη Μονή Λιγοβιτσίου και ονομάζεται Μαχαλάς (σημερινές Φυτείες).
Κατά τη δεκαετία του 1960, πραγματοποιήθηκαν με τρόπο ερασιτεχνικό ορισμένες εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης στο συγκρότημα, οι οποίες συνεχίστηκαν από το 1983 κι εξής με μεγάλη επιμέλεια από την μοναστική αδελφότητα που εγκαταστάθηκε στη Μονή Λιγοβιτσίου.
Βιβλιογραφία
Σ. Παπακυριακού, «Μονή Λιγοβιτσίου», ΠΟΚ 14 (1930), σ. 103.
Π. Βοκοτόπουλος, ΑΔ 22 (1967) Χρονικά, σ. 332.
Β. Φέσσας, Το μοναστήρι του Λιγοβιτσιού, Αθήνα 1978.
Α. Παλιούρας, Βυζαντινή Αιτωλοακαρνανία, Αθήνα 1985, σ. 317-320.