Η πολιτιστική διάσταση του εγχειρήματος
Γράφει ο Σπύρος Χουλιάρας
Πολιτιστικά τοπία
Γνωρίζουμε από τη σχετική βιβλιογραφία ότι τα φυσικά τοπία μετατρέπονται σε πολιτιστικά με την παρέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα και την ανάπτυξη παραγωγικών σχέσεων (Κίζος: 2014, 6-23·Τερκενλή: 2010, 37-52). Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά η κοινωνική ανθρωπολόγος Ανδρομάχη Οικονόμου «το τοπίο δεν θα πρέπει να το δούμε ξεχωριστά από τον βιωμένο και βιωματικό τόπο, και δεν μπορούμε παρά να το προσεγγίσουμε «εκ των έσω», να ακούσουμε προσεκτικά τις αφηγήσεις, τις βιοϊστορίες για αυτό, να το διαβάσουμε, να το αποδελτιώσουμε, να το αφουγκραστούμε, πριν αποφασίσουμε να επέμβουμε».[1] Επίσης, σύμφωνα με τον ορισμό της Unesco για τα πολιτιστικά τοπία, αυτά αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά που αναπαριστούν την αλληλεπίδραση των έργων της φύσης και του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα, τα πολιτιστικά τοπία επεξηγούν την εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών και των οικισμών στο διάβα των χρόνων, κάτω από την επιρροή του φυσικού περιορισμού ή/και των ευκαιριών που εμφανίζονται από το φυσικό περιβάλλον και από επιτυχημένες εξωτερικές και εσωτερικές κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές δυνάμεις.[2]
[1] Α. Οικονόμου, «Το ελληνικό τοπίο: από την εθνό-ανθρωπολογική αναγνώ(ρι)ση στη διαχειριστική πρακτική. Διαθέσιμο στο https://www.monumenta.org/article.php?IssueID=7&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=844. [Τελευταία πρόσβαση 26/4/2020].
[2] Unesco, Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention, Intergovernmental Committee for the Protection of the World Cultural and Natural Heritage, World Heritage Center 08/01 January 2008, σ. 14.
Πολιτιστικές αξίες και συλλογική μνήμη
Bασική μας ιδέα αποτελεί ο εντοπισμός και η ανάδειξη στη δημόσια σφαίρα των φυσικών, ιστορικών και πολιτιστικών αξιών αυτών των τοπίων (βελανιδοδάσους Ξηρομέρου και του οικισμού Βαλτί και της ευρύτερης πεδιάδας), καθώς και της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς (Diaz-Andreu: 2017· Lipe: 1984· Pantzou: 2009· Pantzou: 2010), μέσα από αρχειακή και επιτόπια έρευνα και μέσα από την καταγραφή, τη μελέτη, και την ανάδειξη της συλλογικής μνήμης. Ιδιαίτερη έμφαση, επίσης, θα δώσουμε στα κοινωνικά και χωρικά πλαίσια της μνήμης, μιας ενεργητικής δηλαδή διαδικασίας παραγωγής νοημάτων στα παροντικά κοινωνικά πλαίσια, η οποία ως ένα βαθμό καθορίζει την ταυτότητα μιας περιοχής και μιας κοινωνίας και υπό προϋποθέσεις ευνοεί την κοινωνική συνοχή (Halbwachs: 2013a· Halbwachs: 2013b). Επίσης, επιδιώκουμε να τεκμηριώσουμε και να αναδείξουμε αυτή την κληρονομιά (υλικά και άυλα πολιτιστικά και ιστορικά στοιχεία), καθώς και την στενή-οργανική σχέση των ανθρώπων με το περιβάλλον και το τοπίο, έτσι όπως αναδεικνύεται μέσα από τους κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτισμικούς και περιβαλλοντικούς δεσμούς τους(Τερκενλή: 2010, σ. 37-52).
Βιβλιογραφία
Diaz-Andreu M. (2017), “Heritage Values and the Public”, Journal of Community Archaeology & Heritage, 4 (1), σ. 2-6.
Lipe W. (1984), “Value and meaning in cultural resources”, στο H. Cleere (επιμ.), Approaches to the archaeological heritage, CUP, Cambridge, UK, σ. 1-11.
Pantzou P. (2009), UNESCO’s World Heritage Sites as Landmarks of Identity in the Balkans. Global Perceptions-National/Local Reflections, University of Southampton, Faculty of Law, Arts & Social Sciences (School of Humanities), October 2009.
Pantzou P. (2010), “On Global Value”, Measuring the value of material Cultural Heritage, Fondazione Enotria ONLUS, Roma, σ. 125-133.
Unesco, Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention, Intergovernmental Committee for the Protection of the World Cultural and Natural Heritage, World Heritage Center 08/01 January 2008, σ. 14
Κίζος Θ., «Από το αγροτικό τοπίο στο τοπίο της υπαίθρου: Η Γεωγραφία και οι Προσλήψεις των Τοπίων της Ελληνικής Υπαίθρου», Αειχώρος. Κείμενα Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Ανάπτυξης 19 (2014), σ. 6-23.
Halbwachs M. (2013a), Τα κοινωνικά πλαίσια της μνήμης, μτφρ. Ζέη Ε., Νεφέλη, Αθήνα.
Halbwachs M. (2013b), Η συλλογική μνήμη, μτφρ. Πλυτά T., Παπαζήση, Αθήνα.
Οικονόμου Α., «Το ελληνικό τοπίο: από την εθνό-ανθρωπολογική αναγνώ(ρι)ση στη διαχειριστική πρακτική. Διαθέσιμο στο https://www.monumenta.org/article.php?IssueID=7&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=844 [Τελευταία πρόσβαση 26/4/2020].
Τερκενλή Θ. (2010), «Η σχέση άνθρωπος-τοπίο στη σύγχρονη Ελλάδα: μια πολιτισμική επαναπροσέγγιση», στα πρακτικά της 1ης Συνάντησης Εργασίας στο πλαίσιο του προγράμματος Διαφύλαξη και Διαχείριση του Ελληνικού Τοπίου, επιμ. Θ. Παπαγιάννης-Α. Σορώτου, Αθήνα, σ. 37-52.